همشهری‌آنلاین: کرنا سازی قدیمی است که بر اساس نوشته‌های تاریخی و اشیای کشف‌شده از زمان هخامنشیان، پیشینه‌ای ۲۵۰۰ ساله دارد. یکی از این اسناد شیپوری مفرغی است که در سال ۱۳۳۶ از گور داریوش سوم پیدا شد و اکنون در موزۀ تخت جمشید در استان فارس نگهداری می‌شود و به کرنای هخامنشی شهرت دارد. طول این کرنا ۱۲۰ سانتی‌متر، قطر دهانۀ خروجی‌اش ۵۰ سانتی‌متر و قطر دهانۀ ورودی‌اش ۵ سانتی‌متر است.
واژۀ «کرنا» از دو بخش تشکیل شده است: «کَر» یا «کار» به معنای جنگ و «نا» یا «نای» به معنای نی یا شیپور. در کل، کرنا یعنی نای جنگی یا شیپور جنگ که در شعر و نثر قدیم هم نامش آمده‌است، از جمله در این بیت از شاهنامۀ فردوسی: «بیارای پیلان به زنگ و دَرای/ جهان پر کن از نالۀ کرنای».
سازهایی که با نام کرنا در نواحی ایران متداول‌اند صرف نظر از تشابه نامشان، از نظر شکل، ساختار، نحوۀ به صدا درآمدن، جنس و اندازه با یکدیگر تفاوت دارند. در میان انواع کرناها، نوعی کرنا زبانۀ دولایه دارد و می‌توان آن را در خانوادۀ سرناها قرار داد. تفاوت این کرنا با گروه سرناها در اندازه، محدودۀ صوتی و دهانۀ فلزی انتهای کرناست. نوعی کرنا نیز در مازندران متداول بود که از پوست درخت ساخته می‌شد و گاه با زبانۀ دولایه نواخته می‌شد. نوع بدون زبانۀ این کرنا هم در مازندران رایج بود. دو کرنای شمال و شرق ایران قادر به نواختن ملودی نیستند و تنها دو صدای متفاوت تولید می‌کنند که در گذشته بیشتر برای ایجاد یک حجم صوتی به منظور اعلام یا اخطار از آنها استفاده می‌شد.
کرنای فارس زبانه‌ای دولایه دارد و صرف نظر از برخی اختلافات در گروه سرناها قرار می‌گیرد. این نوع کرنا در استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد، شمال غربی کرمان، شمال شرقی بوشهر و چهارمحال و بختیاری متداول است. اجزای کرنای فارس عبارتند از: دسته یا بدنۀ استوانه‌ای چوبی، بدنۀ برنجی منتهی به دهانۀ شیپوری، میل، زبانه و لب‌گیر.
دستۀ کرنا یک لولۀ استوانه‌ای چوبی با هفت سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت است که برخلاف سرنا به دهانۀ شیپوری منتهی نمی‌شود. در سوراخ بالایی بدنه میل کرنا و در قسمت پایینی آن بدنۀ برنجیِ منتهی به دهانۀ شیپوری قرار دارند. میل لوله‌ای نازک و برنجی است که زبانه بر سر آن نصب می‌شود. زبانه قسمت کوتاه و پهن‌شده‌ای از نوع خاصی نی است. لب‌گیر کرنا نیز از جنس چوب، فلز، صدف، پلاستیک یا استخوان است. این کرنا انبرک ندارد و میل مستقیما در سوراخ بالایی بدنه قرار می‌گیرد.
تکنیک اجرایی کرنای فارس در مجموع شبیه سرناست و نوازندگان آن همان نوازندگان سرنا هستند. کرنای فارس را با تکنیک نفس‌برگردان می‌نوازند. محدودۀ صوتی کرنا از سرنا بم‌تر است. صداها سیال‌اند و با تغییر فشار دمیدن و کامل یا ناقص گرفتن سوراخ‌های صوتی برای اجراهای مقام‌های گوناگون متغیرند.
در فارس کرنا را با نقارۀ مضاعف و در موسیقی بختیاری با دهل می‌نوازند. نوازندگان کرنا در ایل قشقایی «چنگی» نامیده می‌شوند. چنگی‌ها که در قدیم و هنگام نبرد آهنگ جنگ‌نامه می‌نواختند، اجراکنندۀ بخشی از موسیقی قشقایی‌اند و در مراسم عروسی و جشن و شادمانی می‌نوازند. بخش عمده‌ای از موسیقی عروسی و جشن‌ها آهنگ‌های رقص هستند. رقص مردان «هو» نام دارد و همان تَرکه‌بازی است که با آهنگ جنگ‌نامه اجرا می‌شود و رقص زنان به «هَلِی» معروف است. قبل از شروع بازی‌ها و رقص‌ها معمولاً کرنانواز آهنگ سحرآوازی را می‌نوازد که آهنگ بیدارباش ایل بوده‌است. در گذشته در مراسم سوگواری هم آهنگ‌های دَوِرَه، سحرآوازی و گاه گرایلی را با کرنا و نقاره می‌نواختند.
منبع:سازشناسی ایرانی، ارفع اطرایی و محمدرضا درویشی، ماهور، چاپ سوم: ۱۳۹۶
نظر شما